امنیت غذایی
براساس آخرین تعریف سازمان جهانی بهداشت و سازمان خواروبار و کشاورزی، امنیت غذایی عبارتست از:
دسترسی همه مردم در تمامی زمانها و مکانها به غذای کافی و سالم به منظور زندگی سالم و فعال
علل ناامنی غذایی: پدیده هایی نظیر قحطی، بی ثباتی در عرضه غذا، فقر، بیکاری، تورم اقتصادی، بی سوادی، ناآگاهی های تغذیه ای، تغییرات آب و هوایی منطقه، خشکسالی و…
پیامدهای ناامنی غذایی:
- تحت تاثیر قرارگرفتن بهداشت عمومی و زندگی مردم
- کمبود غذا و در نهایت به خطر افتادن وضعیت تغذیه ای مردم
- در نهایت افزایش بیماری و مرگ ومیر
بروز بلایا هرساله باعث مرگ هزاران نفر در دنیا می شود؛ بطوری که ۹۶% این افراد از کمبودهای مزمن مواد مغذی رنج می برند و نزدیک به ۴% آنان دچار کمبود موقت انرژی و مواد مغذی می شوند؛ بدیهی است راهبردهای مناسب جهت مقابله با این شرایط بحرانی و تامین امنیت غذا و تغذیه در سطح خانوارها در این شرایط ضرورت دارد.
برنامه ریزی تغذیه در بحران
- از دهه ۱۳۷۰ برنامه های مدیریت تغذیه در بحران و نقش و جایگاه تغذیه در بلایا در معاونت بهداشتی مطرح گردید.
- در حادثه اسف بار زلزله بم در سال ۱۳۸۲ پیرو دستور کتبی معاونت محترم سلامت ، دفتر بهبود تغذیه در جامعه موظف گردید سبد مطلوب غذایی در بحران را تدوین نماید.
- پس از زلزله لرستان در سال ۸۶ براساس مصاحبه حضوری افراد آسیب دیده و تکمیل پرسشنامه ارزیابی وضعیت تغذیه، چک لیست ارزیابی سریع تغذیه ای خانوار تکمیل گردید.
سازمان ها و افراد درگیر
- معاونت بهداشت
- دفتر بهبود تغذیه در جامعه
- واحد میدیریت و کاهش خطر بلایا در معاونت بهداشت
- دبیرخانه کارگروه سلامت در حوادث غیرمترقبه
- مرکز مدیریت حوادث و فوریت های پزشکی
- سازمان مدیریت بحران
- جمعیت هلال احمر در استان ها و شهرستان ها
- دفتر سلامت روان
- …
بیانیه هدف
سازمان های متولی تهیه و توزیع غذا در شرایط بحران موظفند:
- با توجه به بلایای طبیعی و انسان ساخت نیازهای تغذیه ای کل جمعیت و بویژه آسیب پذیران تغذیه ای را تامین کنند.
- بسیار محتمل است که در صورت عدم تامین به موفع نیازها ، سوء تغذیه ناشی از کمبود دریافت انرژی، پروتئین و ریزمغذی ها(ویتامین ها و املاح) بروز نماید.
- ارتقای کیفیت مدیریت تغذیه در بلایا و فوریت ها در مراحل چهارگانه بحران (پیشگیری و کاهش آسیب، آمادگی، پاسخ و بازیابی)
پیامدهای سوء تغذیه ای و سلامتی برخی از مخاطرات طبیعی و انسان ساز
سیل: تخریب ناگهانی مجصولات کشاورزی، از بین رفتن منابع امرار معاش مردم(دام، محصولات کشاورزی و…)، قطع دسترسی مردم به فروشگاه های موادغذایی و آسیب مراکز خدمات بهداشتی و افزایش پیامدهای ناشی از آن
زلزله: افزایش میزان مرگ در جمعیت آسیب دیده، تخریب محصولات کشاورزی، انبارمواد غذایی و جاده ها و تخریب تسهیلات بهداشتی، سیستم آب و فاضلاب و در نهایت ناامنی غذایی
خشکسالی: کاهش تولیدات کشاورزی و دام، افزایش قیمت مواد غذایی، کاهش دسترسی به مواد غذایی، کاهش دسترسی به آب
جنگ و بحران های سیاسی: از یک سو تولید و یا ورود موادغذایی محدود شده و از سوی دیگر توان اقتصادی جمعیت می تواند کاهش یابد، دسترسی جمعیت به مواد غذایی مورد نیاز نه به طور کامل بلکه به طور نسبی محدود شده است.
گروه های آسیب پذیر
- آسیب پذیری فیزیولوژیکی
– نوزادان و کودکان : به خاطر رشد سریع و نیاز تغذیه ای نسبتا بالا و استعداد ویژه به سوء تغذیه
-نوجوانان : بویژه دختران به دلیل جهش رشد دوران بلوغ
-زنان باردار و شیرده : بدلیل رشد سریع جنین، شیردادن و افزایش نیازهای تغذیه ای در این دوران
-سالمندان و معلولین : به دلیل تامین نشدن نیازهای تغذیه ای آنان توسط جیره غذایی، کاهش اشتها، مشکلات بلع و….
- آسیب پذیری جغرافیایی
– مناطق در معرض خشکسالی، مستعد سیل یا جنگ
- افراد با بیماری های مزمن ؛ دیابت، فشارخون و….
- افرادی که در موسسات و سازمان های خیریه و بهزیستی زندگی می کنند (محل نگهداری از افراد یتیم و…)
- آوارگان و پناهندگان (به دلیل فقر، ناامنی اقتصادی، ناامنی غذایی و …)
مدیریت مواد غذایی در شرایط بحران
- در شرایط اضطراری ارائه خدمت به افراد مهاجر یا بلا دیده از ویژگی های خاصی برخوردار است.
- موضوع مهم در مدیریت بحران، قبل از وقوع و حادث شدن شرایط بحران، مسئله سازماندهی، مشخص نمودن عناصر موظف در ارائه خدمت (بطور مثال تامین، نگهداری و توزیع مواد خوراکی) و آموزش نیروی انسانی مرتبط می باشد.
- بطور کلی جمع آوری داده های مورد نیاز برای پردازش اطلاعات توسط مدیریت موادغذایی ضرورت دارد.
مهم ترین اطلاعات مورد نیاز
- جمعیت مورد نظر برای ارائه خدمت
- شرایط آب و هوایی و اقلیمی منطقه
- برآورد احتمالی کودکان شیرخوار
- امکانات موجود قابل بهره برداری از نظر محل نگهداری – امکانات سرماساز (ثابت و سیار)
- نیروی انسانی آگاه در زمینه موادغذایی
- اطلاعات فوق توسط مدیریت مواد غذایی در شرایط بخران پردازش خواهد شد.
- کمک های دولت و یا جوامع بین المللی ومردم می بایست براساس بازخورد مدیریت بحران به عوامل و ارگان های یاری رسان باشد تا ارسال و دریافت موادغذایی متناسب با نیاز و شرایط نگهداری و توزیع انجام پذیرد.
رعایت اصول زیر در نگهداری و توزیع ضروری است:
- مواد غذایی کنسرو شده، با توجه به زمان انقضا در محل مناسب نگهداری و قاعده FiFo (محموله ای که ابتدا وارد میشود باید ابتدا مصرف و در الویت توزیع قرار گیرد) در مورد آن رعایت گردد.
- نیروی انسانی موظف در تامین و توزیع مواد غذایی در شرایط بحران می بایست ملبس به روپوش و دارای کارت معاینه پزشکی باشد.
- فضای مورد استفاده برای نگهداری و توزیع موادغذایی بایستی مجزا و مشخص باشد و دارای انشعاب آب و یا تانکر ذخیره آب برای انجام عملیات شستشو و نظافت باشد.
- فاضلاب حاصل از شستشو در این قسمت بایستی بطریقی دفع گردد که موجب رکود و تجمع فاضلاب در سطح زمین نگردد.
- نان و مواد غذایی با منشا حبوبات، خرما، انواع کنسرو و کمپوت در بسته بندی های حداکثر ۵ نفر، ترجیحا ۲ نفره و ۳ نفره آماده گردد؛ تا هنگام تحویل موجب ازدحام و عدم استفاده مطلوب از مواد غذایی نگردد.
در صورت طولانی شدن زمان اسکان و ضرورت استفاده از غذای گرم
- اختصاص محل مسقف با سطوح قابل شستشو، دارای آب بهداشتی با سیستم دفع فاضلاب، محل نگهداری ظروف و وسایل کار، محل شستشوی ظروف، انبار نگهداری مواد فاسد شدنی مجهز به سرماساز
- این محل دارای نور و تهویه مناسب بوده و درب مجهز به توری باشد.
- محل نگهداری زباله و پس مانده به نحویکه از دسترس حشرات و حیوانات دور بماند.
- ورود افراد متفرقه به محل طبخ غذا ممنوع است.
- هرگونه ماده منجمد در صورت خارج شدن از حالت انجماد بایستی سریعا آماده مصرف گردد و از منجمد کردن مجدد آن خودداری شود.
- رعایت بهداشت فردی توسط توزیع کنندگان مواد غذایی الزامی است و شستن دست ها قبل از شروع بکار با آب و صابون حداقل ۳۰ ثانیه اعمال گردد.
- مواد غذایی فساد پذیر از تابش مستقیم نور آفتاب و یا مجاورت با منابع حرارتی دیگر حفظ گردد.
- بازدید از محل نگهداری مواد غذایی در محل اسکان افراد و خانوارها انجام پذیرد.
- از دستکاری بی مورد مواد غذایی مانند خرما، نان و مواد غذایی مشابه و بدون بسته بندی جدا خودداری گردد.
